Welkom bij het derde en laatste deel uit de serie Introductie tot Linux! Als het goed is heb je net deel 2 afgerond en heb je bij het nakijken van de opdrachten gemerkt dat je het snapt. Als dat nog niet zo was, dan adviseer ik je om nog een keertje door de vorige tutorial te lopen en wat te experimenteren met de commando’s, want we gaan er weer vanuit dat je bekend bent met al die commando’s en termen.

Je hebt nu bijna genoeg ervaring met de terminal en de beginselen van Linux om te kunnen starten met de overige tutorials waar Linux gebruikt wordt. Er zijn nog een paar onderdelen die erg handig zijn om te weten en ook wil ik je nog een aantal handvatten geven om problemen met je Linux systeem op te kunnen lossen. Nadat je deze tutorial hebt gevolgd en de opdrachten foutloos kunt maken, heb je een solide basiskennis van Linux opgebouwd en kun je je goed redden op een server met alleen de terminal. Cool toch?

In andere tutorials zullen we op hele specifieke onderdelen nog veel dieper gaan dus als je hierna nog steeds meer wilt weten wees dan gerust; er is nog enorm veel te leren over Linux!

Partities en bestandssystemen

In deel 1 van deze Linux tutorials heb je gezien hoe de mappenstructuur van Linux in elkaar zit, met bovenaan een / map en daarin allemaal submappen. Het lijkt alsof de harde schijf van onze (virtuele) computer 1 grote ruimte is waar je bestanden en mappen in kan gooien, klinkt simpel toch?

Onder de motorkap is het iets ingewikkelder. Je kan in een systeem meerdere harde schijven hebben, er zijn een heleboel manieren om op zo’n harde schijf gegevens op te slaan, elk met z’n eigen voor- en nadelen. We gaan dit niet allemaal tot in detail toelichten hier, maar er zijn wel een aantal begrippen waar je bekend mee zou moeten zijn.

Een harde schijf – ook wel harddisk of simpelweg disk genoemd – is het fysieke apparaat waar de gegevens opgeslagen staan. Zo’n disk biedt plek voor een bepaalde hoeveelheid data, afhankelijk van hoeveel GB of TB de disk groot is. De disk is opgedeeld in kleinere stukken, genaamd partities. Zo’n partitie is een afgebakend gedeelde op de disk waar vervolgens een bestandssysteem op gezet kan worden. Een bestandssysteem is een vooraf afgesproken manier om bestanden en mappen op een partitie te plaatsen. Grafisch kun je het dus als volgt zien:

We beginnen met twee harddisks op ons systeem en zullen stap voor stap deze disks gaan installeren zodat we ze kunnen gebruiken. De commando’s om deze acties uit te voeren in Linux zullen we daarna bekijken. Eerst zijn onze disks nog helemaal kaal en ongebruikt:

De namen /dev/sda en /dev/sdb zijn de namen zoals je die waarschijnlijk op je Linux systeem ook zult tegenkomen. In de speciale /dev partitie (die eigenlijk niet echt een partitie op een harde schijf is) staan alle apparaten van het systeem, en alle S-ATA disks beginnen vervolgens met sd. De eerste disk krijgt daarna de letter a, de tweede b, etcetera. Kortom: onze eerste disk is dus /dev/sda en onze tweede disk /dev/sdb.

Onze eerste disk is 50GB groot en onze tweede disk 20GB. Laten we op beide disks een partitie aanmaken, op sda een partitie van 30GB en op sdb een partitie van 20GB:

Je ziet dat partities ook een eigen naam hebben gekregen in /dev, namelijk sda1 en sdb1. Onze tweede disk is nu helemaal in gebruik, er past geen andere partitie meer naast. Op onze eerste disk is nog 50 – 30 = 20GB vrij. In het plaatje hebben we dit groen gemaakt. Laten we hier ook nog een partitie op aanmaken:

De tweede partitie op de sda schijf heeft de naam sda2 gekregen, er lijkt wel logica in te zitten! Nu er geen vrije ruimte meer is, kunnen we alle ruimte gaan gebruiken op onze harde schijven. Linux weet nu echter nog niet hoe er bestanden en mappen op gezet moeten worden, daarvoor moeten we de partities formatteren volgens een bepaald bestandssysteem.

We gaan sda1 formatteren als ext3, sda2 gaan we gebruiken als swap partitie (dat is een stukje harde schijf die als RAM wordt gebruikt zodra je echte interne geheugen vol zit, net als het wisselbestand op Windows), en sdb1 gaan we formatteren als btrfs. Wat ext3 en btrfs betekenen hoef je nu nog niet te weten. Hierna ziet het er als volgt uit:

Nu weet Linux hoe we de partities kunnen gebruiken. Maar de partities moeten nu nog gekoppeld worden aan een plek in onze bestandsstructuur. In de vorige tutorial hebben we een hele lijst van mappen gezien die op een Linuxsysteem gebruikt worden, je kan al deze mappen koppelen aan partities. Dit koppelen wordt mounten genoemd.

Laten we / ofwel de root van ons bestandssysteem mounten op sda1 en /home mounten op sdb1:

Vanaf nu worden alle bestanden standaard op /dev/sda1 geplaatst, behalve als ze onder /home vallen, in dat geval zal Linux de tweede disk gebruiken en ze op de partitie /dev/sdb1 zetten. Dit heeft bijvoorbeeld als voordeel dat als een proces bezig is met het lezen van een bestand in /home, je hier niet op hoeft te wachten als je een bestand in /var wil lezen. /var valt namelijk niet onder /home maar onder / en staat dus op de eerste harde schijf.

Laten we nu enkele commando’s doorlopen die de acties kunnen uitvoeren die we zojuist hebben gezien, en enkele andere disk-gerelateerde commando’s (als je partities wil aanpassen, verwijderen, etc., zorg dan dat je een snapshot maakt van je VM voordat je hiermee aan de slag gaat, zodat je altijd weer terug kan naar een werkende state):

Waar staan nu deze mounts en partitietabellen opgeslagen? Als we de computer afsluiten en weer opstarten, dan zijn onze mounts – die we tijdens de Ubuntu installatie hebben aangemaakt – weer magisch actief.

Er zijn twee bestanden in de /etc map die hier relevant zijn, bekijk ze eens met een teksteditor:

Soorten partities: Primary, Extended, Logical

Tot nu hebben we het over partities gehad alsof een disk in oneindig veel stukjes opgedeeld kan worden die allemaal gelijkwaardig zijn, maar doordat er in het verleden standaarden zijn geweest die limieten op het aantal partities hebben gelegd is hierin wat onderscheid te maken.

De manier waarop onze disk ingedeeld is staat beschreven in een klein stukje aan het begin van de schijf, genaamd het Master Boot Record (MBR). Dit gebeurt volgens een standaard die al in 1983 werd vastgelegd en waarin een partitietabel beschreven wordt met maximaal 4 partities. Deze 4 partities noemen we primary partities. In zo'n partitietabel staat bijvoorbeeld voor elke partitie waar hij fysiek op de harde schijf begint en eindigt.

Al snel na de introductie van de MBR standaard werd duidelijk dat er soms meer dan 4 partities nodig zijn, waardoor een uitbereiding op deze indeling werd bedacht in de vorm van een extended partitie: een van de primary partities kan als extended partitie dienen, waarna het mogelijk is om hierin toch meerdere partities te maken, ondanks de limiet van 4. Deze extra partities worden logical partities genoemd, en deze beginnen en eindigen dus binnen de ruimte die de extended partitie in beslag neemt:

Het is gebruikelijk dat de eerste 4 partitienamen sdX1 t/m sdX4 gereserveerd worden voor de primary partities, waardoor de eerste logical partitie meestal sda5 heet, dit is ook in de afbeelding hierboven afgebeeld.

LVM ofwel de Logical Volume Manager

Voordat we naar ons eigen systeem gaan kijken moeten we nog even kennismaken met LVM. Dit is een laagje tussen je fysieke harde schijven en je partities, en het geeft nog wat extra flexibiliteit bij bijvoorbeeld het vergroten of verkleinen van partities en het gebruiken van meerdere fysieke harde schijven tegelijk. Omdat dit – als je alle standaardopties selecteert – op een Ubuntu systeem actief is, is dit ook op onze server actief.

Bij LVM zijn er drie objecten die belangrijk zijn om te kennen: – Volume Groups – Physical Volumes – Logical Volumes

We zullen in deze tutorial nog niet alle details van LVM bekijken omdat er nogal veel mee mogelijk is, maar het is voor nu voldoende om te weten dat een Volume Group een verzameling van Physical Volumes en Logical Volumes is. Meestal is er 1 Volume Group op een systeem aanwezig. Physical Volumes zijn fysieke harde schijven en Logical Volumes zijn plekken waar partities op gemaakt kunnen worden.

Met de volgende commando’s kun je deze 3 verschillende objecten bekijken:

We hebben eerder het commando fdisk -l gezien om alle disks en partities te kunnen tonen. Het is belangrijk om te weten dat de LVM Logical Volumes in de uitvoer van dit commando ook als disk worden getoond. De naam van zulke disks is als volgt opgesteld: /dev/mapper/[naam volume group]-[naam logical volume].

Geavanceerd gebruik van de shell

We hebben tot nu toe een heleboel losse commando's geleerd die we op de shell kunnen gebruiken, maar we missen nog een paar handigheden om deze maximaal te kunnen benutten. In dit hoofdstuk bekijken we enkele onderwerpen die van ons een echte shell-ninja maken!

Everything is a file

Een bijzondere eigenschap van Linux is dat elk ding een bestand is, bijvoorbeeld randapparatuur zoals toetsenborden en muizen, maar ook netwerkverbindingen (sockets), processen, en verwijzingen tussen processen en bestanden (file descriptors). Dit principe is al decennia lang onderdeel van de basis waarop Linux gebouwd is en zit daarom verweven in de manier waarop je het OS gebruikt. In het vorige hoofdstuk hebben we bijvoorbeeld al gezien dat apparaten zoals een harddisk een file zijn in het /dev/ bestandssysteem, terwijl dit op Windows heel anders werkt. Het betekent ook dat je bijvoorbeeld het cat commando direct op een disk kan gebruiken om de inhoud van dat apparaat te bekijken zonder dat je daadwerkelijk het bestandssysteem leest of de bestanden/mappen er op opent.

stdin, stdout, stderr

Wanneer je met een programma zoals nano een bestand opent, dan krijgt het nano proces wat draait (meer over processen in het volgende hoofdstuk) een zogenaamde file descriptor toegewezen van de Linux kernel. Zie het als een post-it notitie met een uniek nummer er op en wat extra informatie zodat als nano tegen de kernel zegt dat het wat wil lezen of schrijven, de kernel zich nog kan herinneren naar welk bestand dit precies ging. Er zijn 3 speciale file descriptors die altijd vaste file descriptor nummers hebben: 0 voor stdin, 1 voor stdout en 2 voor stderr. Vrij vertaald is dit de invoer, de reguliere uitvoer/output, en de foutmeldingen die het proces produceert.

Piping en Redirection

echo, >, <, >>, <<, |, -

Pagers

more / less

Shellscripting

awk, sed, grep, variabelen, export, for, xargs, history

Processen en Services

Wat is een proces? (h)top/ps/pstree, forken, bg/fg, &, screen, kill, pkill, pgrep service start/stop

Hardware

swapspace/free, /proc/cpuinfo, uname -a, hwinfo, lspci, lsusb, dmesg, lshw

Logging en Debugging

Wat zijn logbestanden? Wat is debugging? syslog, dmesg, /var/log, strace, tail -f, load, free, watch

Dit besluit het laatste deel van de serie ‘Introductie tot Linux’ tutorials, gefeliciteerd! Als je nog meer over Linux wilt leren, kijk dan eens naar de Linux categorie in de lijst tutorials.

Antwoorden op opdrachten

Hieronder zijn per opdracht de antwoorden te bekijken, door op de juiste opdracht te klikken. Probeer natuurlijk wel eerst de opdrachten te maken, anders leer je de stof niet goed en kom je bij andere tutorials kennis te kort, met valsspelen heb je alleen jezelf.